10 CÁCH ĐẶT CÂU HỎI/HƯỚNG DẪN CHO HỌC SINH ĐỂ HỌC TẬP TỐT HƠN

Từ 10 kỹ thuật prompt do Nicolas Boucher – một chuyên gia ứng dụng AI, đề xuất. Bằng cách nhân hóa AI chatbot như là 1 học sinh thông minh. Chúng ta có thể modify lại các kỹ thuật này, với sự hỗ trợ của Ai chatbot, để có được 10 cách đặt câu hỏi/hướng dẫn cho học sinh để học tập tốt hơn như sau. 

Mong Thầy Cô cho ý kiến.

10 cách đặt câu hỏi/hướng dẫn cho học sinh để học tập tốt hơn

 

1. Hướng dẫn suy nghĩ từng bước (Chain-of-Thought Prompting) 

   Thay vì yêu cầu học sinh trả lời ngay, hãy khuyến khích các em giải thích từng bước suy nghĩ để hiểu rõ vấn đề. 

   Ví dụ: “Em hãy giải bài toán này và nói rõ từng bước em làm, tại sao em chọn cách đó?” 

   Ứng dụng: Giúp học sinh hiểu sâu bài toán hoặc bài văn, rèn luyện tư duy logic trong môn Toán, Tiếng Việt.

 

2. Chia nhỏ nhiệm vụ (Chunking) 

   Khi học sinh đối mặt với bài tập dài hoặc khó, hãy chia nhiệm vụ thành các phần nhỏ để dễ xử lý. 

   Ví dụ: “Em hãy đọc đoạn văn này, trước tiên tóm tắt ý chính của đoạn đầu, sau đó làm tiếp đoạn sau nhé.” 

   Ứng dụng: Hỗ trợ học sinh đọc hiểu văn bản dài, làm bài tập khoa học hoặc lịch sử theo từng phần.

 

3. Yêu cầu giải thích rõ ràng (Explicit Reasoning) 

   Khuyến khích học sinh không chỉ đưa ra đáp án mà còn giải thích lý do tại sao chọn cách đó. 

   Ví dụ: “Em nghĩ câu trả lời này đúng, hãy nói rõ vì sao em chọn nó và có dữ kiện nào ủng hộ không?” 

   Ứng dụng: Rèn kỹ năng lập luận trong các môn như Khoa học, Lịch sử, hoặc tranh luận nhóm.

 

4. Đặt vai trò cụ thể (Agent Prompting) 

   Yêu cầu học sinh tưởng tượng mình là một nhân vật (nhà khoa học, nhà văn) để giải quyết vấn đề theo cách chuyên sâu. 

   Ví dụ: “Hãy tưởng tượng em là một nhà sử học, em sẽ kể lại sự kiện này như thế nào cho bạn bè hiểu?” 

   Ứng dụng: Khuyến khích sáng tạo trong môn Lịch sử, Văn học hoặc dự án nhóm.

 

5. Tư duy đa góc nhìn (Team Prompting) 

   Hướng dẫn học sinh suy nghĩ từ nhiều vai trò khác nhau để nhìn nhận vấn đề toàn diện. 

   Ví dụ: “Nếu em là thầy cô, phụ huynh, và học sinh, mỗi người sẽ nghĩ gì về việc tổ chức một buổi ngoại khóa?” 

   Ứng dụng: Phát triển tư duy đa chiều trong các buổi thảo luận lớp hoặc bài tập nhóm.

 

6. Tự đánh giá (Meta-Cognition) 

   Khuyến khích học sinh nhìn lại bài làm của mình để tìm ra điểm chưa tốt và cách cải thiện. 

   Ví dụ: “Em đọc lại bài làm, có chỗ nào em thấy chưa rõ hoặc có thể làm tốt hơn không?” 

   Ứng dụng: Giúp học sinh tự nhận thức trong bài kiểm tra, bài luận, hoặc dự án cá nhân.

 

7. Đặt câu hỏi gợi mở (Socratic Prompting) 

   Dẫn dắt học sinh bằng chuỗi câu hỏi nối tiếp để tự khám phá câu trả lời, thay vì đưa đáp án trực tiếp. 

   Ví dụ: “Tại sao cây cần nước để sống? Nếu thiếu nước, điều gì sẽ xảy ra? Em có thể kiểm tra thế nào?” 

   Ứng dụng: Thúc đẩy tư duy phản biện trong môn Khoa học, Đạo đức, hoặc thảo luận lớp.

 

8. Tối ưu hóa câu hỏi (Prompt Optimization) 

   Hướng dẫn học sinh tự cải thiện cách đặt câu hỏi hoặc trả lời để rõ ràng và hiệu quả hơn. 

   Ví dụ: “Câu hỏi của em hơi dài, em có thể viết lại ngắn gọn hơn mà vẫn đủ ý không?” 

   Ứng dụng: Rèn kỹ năng giao tiếp, viết câu hỏi trong môn Tiếng Việt hoặc làm việc nhóm.

 

9. Kiểm tra thông tin (Fact Checking) 

   Yêu cầu học sinh kiểm chứng lại thông tin hoặc câu trả lời để đảm bảo tính chính xác. 

   Ví dụ: “Em nói năm 1945 Việt Nam độc lập, em lấy thông tin đó từ đâu? Có thể kiểm tra lại không?” 

   Ứng dụng: Phát triển tư duy cẩn trọng trong môn Lịch sử, Khoa học, hoặc nghiên cứu nhỏ.

 

10. Hỏi theo từng bước (Iterative & Sequential Questioning) 

   Đặt câu hỏi theo chuỗi, mỗi câu mở rộng dần để học sinh xây dựng kiến thức tuần tự. 

   Ví dụ: “Đầu tiên, em hãy viết ý chính của bài văn. Tiếp theo, chọn một ý và giải thích chi tiết hơn.” 

   Ứng dụng: Hỗ trợ học sinh làm bài văn, giải bài toán phức tạp, hoặc xây dựng dự án dài hạn.

 

10 cách đặt câu hỏi cho học sinh, dựa trên các kỹ thuật kích hoạt "sức mạnh tư duy" của các em

1.     "Hãy giải thích từng bước tư duy của con để đi đến kết quả này." (Chain-of-Thought)

o   Giúp học sinh không chỉ đưa ra câu trả lời mà còn trình bày quá trình suy luận, đặc biệt hữu ích khi phân tích vấn đề phức tạp.

2.     "Chúng ta hãy chia nhỏ vấn đề lớn này thành các phần nhỏ hơn để giải quyết tuần tự. Con muốn bắt đầu từ đâu?" (Chunking)

o   Hỗ trợ học sinh tiếp cận các nhiệm vụ học tập đồ sộ, bài đọc dài hoặc dự án phức tạp bằng cách chia chúng thành các bước nhỏ hơn, dễ quản lý hơn.

3.     "Tại sao con lại nghĩ như vậy? Hãy giải thích logic đằng sau lập luận của con." (Explicit Reasoning)

o   Khuyến khích học sinh trình bày căn cứ cho câu trả lời, lập luận của mình, giúp kiểm tra sự vững chắc trong tư duy và tránh suy nghĩ hời hợt.

4.     "Nếu con là một nhà khoa học/kỹ sư/nhà văn..., con sẽ tiếp cận vấn đề này như thế nào?" (Agent Prompting)

o   Giúp học sinh nhập vai chuyên gia, nhìn nhận vấn đề từ nhiều góc độ khác nhau, từ đó nâng cao tính chuyên sâu và sáng tạo trong giải pháp.

5.     "Hãy tưởng tượng chúng ta có một cuộc họp với các chuyên gia: một nhà kinh tế, một nhà xã hội học và một nhà môi trường. Mỗi người sẽ có quan điểm gì về vấn đề biến đổi khí hậu?" (Team Prompting)

o   Tạo cơ hội cho học sinh rèn luyện tư duy đa chiều, nhìn nhận vấn đề từ nhiều khía cạnh khác nhau và phát hiện các mâu thuẫn hoặc cơ hội.

6.     "Con có thấy điểm nào trong câu trả lời vừa rồi có thể chưa chính xác không? Hoặc có góc nhìn nào con đã bỏ sót?" (Meta-Cognition)

o   Khuyến khích học sinh tự đánh giá, phản tư về suy nghĩ của mình, rèn luyện tư duy phản biện và sự cẩn trọng trong các quyết định hoặc lập luận.

7.     "Tại sao hiện tượng này lại xảy ra? Liệu có yếu tố nào khác đang ảnh hưởng không? Nếu vậy, làm thế nào chúng ta có thể kiểm chứng điều đó?" (Socratic Prompting)

o   Dẫn dắt học sinh bằng chuỗi câu hỏi sâu sắc, gợi mở để các em tự tìm tòi, khám phá insight mới, phá vỡ những giả định cũ.

8.     "Nếu con muốn trình bày lại câu hỏi này để nhận được câu trả lời tốt hơn từ bạn bè, con sẽ viết lại như thế nào?" (Prompt Optimization)

o   Dạy học sinh cách tự tối ưu hóa cách đặt câu hỏi hoặc yêu cầu, giúp các em diễn đạt rõ ràng và hiệu quả hơn trong giao tiếp và học tập.

9.     "Thông tin này con lấy từ nguồn nào? Con có thể chỉ ra bằng chứng cụ thể không?" (Fact Checking)

o   Rèn luyện tư duy kiểm chứng thông tin, khuyến khích học sinh luôn dựa trên bằng chứng và nguồn đáng tin cậy, đặc biệt quan trọng trong thời đại thông tin đa chiều.

10.  "Đầu tiên, con hãy nêu khái quát về chủ đề này. Sau đó, hãy đi sâu vào một khía cạnh cụ thể. Cuối cùng, hãy đưa ra ví dụ minh họa." (Iterative & Sequential Questioning)

o   Hướng dẫn học sinh xây dựng kiến thức hoặc báo cáo theo từng bước logic, từ tổng quan đến chi tiết, giúp quá trình học tập và trình bày trở nên có cấu trúc và mạch lạc. 

VÍ DỤ

     "Hãy giải thích từng bước tư duy của em để viết được hàm tinh_giai_thua() này hoạt động đúng." (Chain-of-Thought)

o   Ví dụ: Sau khi học sinh hoàn thành bài tập viết hàm tính giai thừa, giáo viên hỏi: "Em đã nghĩ đến những trường hợp nào khi viết hàm này? Tại sao em lại dùng vòng lặp for mà không phải while? Bước nào em cảm thấy khó nhất khi triển khai?"

2.     "Chúng ta sẽ xây dựng một ứng dụng quản lý thư viện đơn giản. Đầu tiên, hãy tập trung vào phần đăng nhập và đăng ký người dùng. Em sẽ chia nhỏ phần này thành những chức năng nào?" (Chunking)

o   Ví dụ: Giáo viên đưa ra một dự án lớn. "Để làm ứng dụng quản lý thư viện, chúng ta cần nhiều phần. Hôm nay, chúng ta chỉ tập trung vào module người dùng: đăng ký, đăng nhập, và đổi mật khẩu. Em hãy phác thảo các hàm và biến cần thiết cho ba chức năng này trước."

3.     "Tại sao đoạn code này lại gây ra lỗi 'IndexError'? Hãy giải thích logic đằng sau việc lỗi đó xuất hiện." (Explicit Reasoning)

o   Ví dụ: Học sinh viết một đoạn code truy cập phần tử trong danh sách bị lỗi. Giáo viên hỏi: "Khi em truy cập my_list[5] mà danh sách chỉ có 3 phần tử, điều gì đang xảy ra? Tại sao Python lại báo lỗi 'IndexError'?"

4.     "Nếu em là một lập trình viên game, em sẽ thiết kế logic cho nhân vật di chuyển và va chạm trong trò chơi rắn săn mồi như thế nào?" (Agent Prompting)

o   Ví dụ: "Em hãy đặt mình vào vai trò của một kỹ sư phần mềm đang phát triển một trò chơi. Làm thế nào để em rắn có thể di chuyển liên tục trên màn hình và khi nó chạm vào tường hoặc chính nó thì trò chơi kết thúc?"

5.     "Hãy tưởng tượng chúng ta có một cuộc họp: một chuyên gia bảo mật, một chuyên gia tối ưu hiệu năng và một chuyên gia về trải nghiệm người dùng. Mỗi người sẽ góp ý gì cho phần nhập liệu mật khẩu của ứng dụng của em?" (Team Prompting)

o   Ví dụ: "Khi em viết code cho phần nhập liệu mật khẩu, theo góc nhìn của chuyên gia bảo mật, cần lưu ý gì? Một người tối ưu hiệu năng sẽ quan tâm điều gì? Và một người dùng cuối sẽ muốn gì ở giao diện nhập liệu này?"

6.     "Em có thấy điểm nào trong giải pháp của em cho bài toán 'tìm số nguyên tố' có thể chưa tối ưu không? Có trường hợp nào mà code của em sẽ hoạt động kém hiệu quả?" (Meta-Cognition)

o   Ví dụ: Sau khi học sinh hoàn thành một bài toán, giáo viên hỏi: "Ngoài cách em vừa làm, có cách nào khác để giải bài này không? Cách của em có ưu/nhược điểm gì so với cách khác? Ví dụ, với số rất lớn, code của em có chạy nhanh không?"

7.     "Tại sao chúng ta cần sử dụng try-except trong Python? Liệu có trường hợp nào không dùng mà vẫn ổn không? Nếu không dùng, điều gì có thể xảy ra với chương trình?" (Socratic Prompting)

o   Ví dụ: "Tại sao Python lại cần đến khối try-except? Chuyện gì sẽ xảy ra nếu chúng ta không bắt lỗi khi mở một file không tồn tại? Vậy mục đích chính của nó là gì? Điều đó giúp ích gì cho chương trình của chúng ta?"

8.     "Em đã viết một prompt yêu cầu AI tạo ra một đoạn code Python. Bây giờ, em hãy viết lại prompt đó sao cho AI hiểu rõ hơn và tạo ra đoạn code chính xác, hiệu quả hơn." (Prompt Optimization)

o   Ví dụ: Giáo viên yêu cầu học sinh sử dụng AI để tạo code. "Prompt ban đầu của em là 'Viết code tính tổng'. Nếu muốn AI tạo ra code tính tổng các số chẵn từ 1 đến 100, em sẽ chỉnh sửa prompt như thế nào để AI hiểu đúng ý em?"

9.     "Em vừa nói rằng việc sử dụng biến toàn cục (global variable) là một 'bad practice'. Em có nguồn tài liệu nào xác nhận điều đó và giải thích lý do không?" (Fact Checking)

o   Ví dụ: Học sinh đưa ra một nhận định về một khái niệm trong lập trình. Giáo viên yêu cầu: "Ý kiến của em rất hay. Em có thể chỉ ra một tài liệu, sách giáo khoa hoặc một trang web uy tín nào đã giải thích về việc tại sao việc dùng biến toàn cục lại không được khuyến khích không?"

10.  "Đầu tiên, hãy phác thảo cấu trúc của một class HocSinh trong Python. Sau đó, hãy thêm các phương thức để them_diem, tinh_diem_trung_binh. Cuối cùng, hãy đề xuất cách kiểm tra các phương thức này hoạt động đúng." (Iterative & Sequential Questioning)

o   Ví dụ: "Đầu tiên, em hãy định nghĩa một lớp HocSinh với các thuộc tính cơ bản như tên, tuổi, lớp. Tiếp theo, hãy thêm phương thức để thêm_môn_học_và_điểm. Cuối cùng, làm thế nào để chúng ta tạo một đối tượng học sinh và kiểm tra xem điểm đã được thêm vào đúng chưa?"